Phân tích giá trị nhân đạo trong tác phẩm Bánh trôi nước

Bài làm

       Văn học trung đại Việt Nam phát triển trong sự tác động mạnh mẽ của truyền thống nhân đạo dân tộc, đồng thời cũng chịu sự ảnh hưởng tích cực của tư tưởng của Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo bởi vậy mà các tác phẩm thời kì này mang hơi thở nhân đạo sâu sắc. Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương là một tác phẩm đầy giá trị nhân văn như vậy. Tác phẩm ra đời với nội dung ngợi ca vẻ đẹp của con người đồng thời lên án sâu sắc thế lực tàn ác, bất nhân đã chà đạp lên thân phận của người phụ nữ.

       Hồ Xuân Hương được mệnh danh là bà chúa thơ Nôm với phong cách thơ độc đáo của nền văn học cổ Việt Nam. Bà đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị. Thơ của bà là tiếng nói bênh vực người phụ nữ và đả kích chế độ nam quyền - thần quyền. Bài thơ Bánh trôi nước mang đậm giá trị nhân đạo thể hiện rõ tiếng nói đồng cảm, tiếng lòng của nữ sĩ với số phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa:

                                                              Thân em vừa trắng lại vừa tròn

                                                              Bảy nổi ba chìm với nước non

                                                              Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

                                                              Mà em vẫn giữ tấm lòng son

       Cảm hứng nhân đạo bao gồm những nguyên tắc, đạo lí làm người, những thái độ đối xử tốt lành trong các mối quan hệ giữa con người với nhau, những khát vọng sống, khát vọng về hạnh phúc. Đó còn là tấm lòng cảm thương cho mọi kiếp người đau khổ, đặc biệt là với trẻ em, với phụ nữ và những người lương thiện bị hãm hại… Những nội dung nhân đạo đó đã được thể hiện ở trong toàn bộ văn học trung đại, đặc biệt ở các tác phẩm thơ.

       Mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước, nhà thơ Hồ Xuân Hương bộc lộ tình cảm về số phận éo le, bạc bẽo của mình đồng thời chính là sự đồng cảm với số phận của người phụ nữ trong xã hội nói chung. Viên bánh trôi trắng mịn, xinh xắn là hình ảnh tượng trưng cho số phận người phụ nữ. Người phụ nữ với hình thể xinh đẹp, trong sáng:

                                                              Thân em vừa trắng lại vừa tròn

       Điệp từ “vừa” ở đây như muốn nhấn mạnh sự tự hào, kiêu hãnh của cô gái về mình: vừa trắng lại vừa tròn nhưng:

                                                              Bảy nổi ba chìm với nước non

       Cuộc đời của người phụ nữ không yên ả mà số phận chìm nổi lênh đênh. Câu thơ tả hình dạng chiếc bánh trôi và hình dạng ấy tròn méo thế nào là do người nặn. Người phụ nữ trong xã hội phong kiến cũng thế, được may mắn hay bất hạnh, sống sung sướng hay đau khổ là do những kẻ có quyền thế trong xã hội “thần quyền” nhào nặn. Cảnh chồng chúa vợ tôi trong xã hội phong kiến nó tồn tại hàng nghìn năm, cuộc sống của người phụ nữ xưa là như vậy. Sinh ra là một con người nhưng họ không làm chủ được cuộc đời mình. Nhà thơ Hồ Xuân Hương là một trong những người chịu nhiều cay đắng chuyện tình duyên. Yêu Chiêu Hổ rồi bị phụ tình, làm vợ lẽ Tổng Cóc, làm lẽ Phủ Vĩnh Tường... Cuộc đời không chỉ dừng lại ở bảy nổi ba chìm mà có lẽ là hàng chục, hàng trăm điều cay đắng. Không riêng gì nữ sĩ mà chính Vũ Nương trong Chuyện người con gái Nam Xương cũng đức hạnh, nết na, hiếu thảo, thuỷ chung nhưng vẫn phải chịu kết cục trầm mình xuống bến Hoàng Giang. Nguvễn Du đã từng chia sẻ, cảm thông với Thuý Kiều hồng nhan bạc phận. Phải chăng lời thơ của Nguyễn Du đã nói thay lời của những người phụ nữ trong xã hội xưa:

                                                              Đau đớn thay phận đàn bà

                                                         Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung

       Thương người như thể thương thân, thương cho số phận của mình, thương cho những người cùng cảnh ngộ. Bằng lời thơ tự bạch, nữ sĩ đã nói lên những điều bức xúc nhất về cuộc đời của những người phụ nữ. Lời thơ cũng chính là lời phản kháng, lên án xã hội bất công. Đồng thời nữ sĩ còn lên án chế độ nam quyền độc đoán làm cho cuộc đời của họ là những chuỗi ngày đau khổ.

       Không những đại diện cho phụ nữ nói lên số phận của mình. Hồ Xuân Hương còn khẳng định phẩm giá của chính họ:

                                                              Mà em vẫn giữ tấm lòng son

       Sự thuỷ chung, đức hạnh, nhân phẩm, tài năng dù trong hoàn cảnh nào họ vẫn giữ trọn, vẫn sáng ngời, sáng chói như những hạt ngọc long lanh. Hơn thế nhà thơ còn hoàn toàn tin vào bản thân mình, tin vào phụ nữ, bởi họ đã chứng tỏ phẩm chất đáng quý đó.

       Như vậy ta thấy rằng bài thơ này không chỉ đơn thuần tả chiếc bánh trôi mà qua đó là tiếng nói phản kháng lại cả một hệ thống chính trị xã hội, cả một ý thức hệ tư tưởng cổ hủ lạc hậu. Đồng thời là tiếng nói cảm thông chia sẻ. Ta nghe trong lời thơ của bà là những “tiếng lòng chung” đầy phẫn nộ. Lời thơ khảng khái, cứng cỏi nhưng tràn đầy tính nhân đạo cao cả.

       Bánh trôi nước nói riêng và Văn học trung đại nói chung đã chứng minh cho tinh thần nhân đạo cao cả của dân tộc Việt Nam. Đó là một dân tộc bé nhỏ nhưng lại mang tấm lòng nhân ái bao la với truyền thống “Thương người như thể thương thân” đã chảy vào từng ngóc ngách tâm hồn của nhân dân đồng thời cũng chảy vào thơ ca một cách tự nhiên, trong sáng nhất.